INCOTERMS 2020: Uluslararası Ticarette Alıcı ve Satıcının Sorumluluklarını Netleştiren Evrensel Kurallar

Uluslararası ticaretin karmaşık dünyasında, malın alıcıdan satıcıya nakliyesi sırasında yaşanabilecek belirsizlikler, anlaşmazlıklar ve maliyet yüklenimleri, taraflar arasında ciddi sorunlara yol açabilir. İşte bu potansiyel sorunları minimize etmek, ticaretin daha şeffaf ve güvenli yapılmasını sağlamak amacıyla Uluslararası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayınlanan ve dünya genelinde kabul görmüş bir dizi uluslararası ticari terim seti olan INCOTERMS devreye girer. En güncel versiyonu olan INCOTERMS 2020, ihracatçı ve ithalatçı arasında sorumlulukları, riskleri ve maliyetleri net bir şekilde tanımlayarak, dış ticaret sözleşmesinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Peki, INCOTERMS nedir, neden bu kadar önemlidir ve ihracat lojistiği süreçlerinde nasıl bir rol oynar?

INCOTERMS Nedir ve Neden Hayati Önem Taşır?

INCOTERMS (International Commercial Terms – Uluslararası Ticari Terimler), uluslararası ticarette mal satış sözleşmelerinde kullanılan, malların teslim noktası, riskin transferi, navlun ve sigorta gibi maliyetlerin hangi tarafça karşılanacağını belirleyen standart kurallardır. Her 10 yılda bir güncellenen bu kurallar (en son 2020 versiyonu), ticari jargonun standartlaştırılmasını sağlayarak, yanlış anlamaları ve ticari anlaşmazlıkları en aza indirmeyi hedefler.

INCOTERMS’in uluslararası ticaretteki hayati önemi şunlardan kaynaklanır:

• Risk Yönetimi: Malların hasar görmesi veya kaybolması riskinin hangi aşamada alıcıdan satıcıya geçtiğini netleştirir. Bu, nakliyat sigortası düzenlemeleri için temel oluşturur.
• Maliyet Dağılımı: Taşıma, sigorta, gümrükleme, vergiler ve diğer lojistik maliyetlerin alıcı ve satıcı arasında nasıl paylaşılacağını belirler. Bu, ihracat finansmanı ve genel fiyatlandırma stratejileri için kritiktir.
• Sorumlulukların Netleşmesi: Malların teslimine ilişkin yükümlülükler (yükleme, boşaltma, taşıma aracı seçimi vb.) taraflar arasında açıkça belirlenir. Bu da tedarik zinciri yönetiminin sorunsuz işlemesini sağlar.
• Ticari Anlaşmazlıkların Azalması: Ortak bir dil ve anlayış sağlayarak, taraflar arasında sözleşme maddelerinin yorumlanmasından doğacak anlaşmazlıkları önler.
• Kolay İletişim: Ticaret uzmanları için karmaşık lojistik ve yasal detayları birkaç harfli kısaltma ile ifade etme olanağı sunar.

Unutulmamalıdır ki INCOTERMS, mülkiyetin devrini veya sözleşmenin ihlali durumundaki sonuçları düzenlemez; sadece risk ve maliyet transferini belirler. Bu konular, dış ticaret sözleşmesinin diğer maddelerinde (örn. ödeme yöntemleri) ayrıca belirtilmelidir.

INCOTERMS 2020 Kuralları: Gruplar ve Detaylar

INCOTERMS 2020, 11 farklı kuralı içerir ve bu kurallar genellikle dört ana gruba ayrılır. Her bir kural, belirli bir teslim şeklini ve buna bağlı olarak risk, maliyet ve sorumluluk transferini ifade eder.

Grup E: Çıkışta Teslim (Departure)

Sadece bir kuralı içerir ve satıcı için en az sorumluluğu ifade eder.

1. EXW (Ex Works – İşyerinde Teslim):
   • Risk Transferi: Mallar satıcının kendi işyerinde (fabrika, depo vb.) alıcının emrine hazır bulundurulduğu anda, tüm risk ve maliyetler alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı sadece malları paketlemekle yükümlüdür. Malların yüklenmesi, iç nakliye, gümrükleme, uluslararası nakliye, sigorta ve varış yeri masrafları dahil tüm masraflar alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu için uygundur. Genellikle yeni ihracatçılar veya alıcının güçlü bir lojistik firma ağına sahip olduğu durumlarda tercih edilir.

Grup F: Ana Taşıma Bedeli Ödenmemiş (Main Carriage Unpaid)

Satıcının ana taşıma bedelini ödemediği, malların ana taşıyıcıya teslim edildiği noktada riskin alıcıya geçtiği kurallardır.

2. FCA (Free Carrier – Taşıyıcıya Masrafsız):
   • Risk Transferi: Mallar, satıcı tarafından belirlenen yerde (kendi işyeri veya başka bir yer) alıcının belirlediği taşıyıcıya teslim edildiği anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, teslim noktasına kadar olan iç nakliye ve gümrükleme (ihracat) masraflarını karşılar. Ana taşıma, sigorta ve varış yeri masrafları alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (kara, deniz, hava, demiryolu) için uygundur. En esnek ve en çok kullanılan F kurallarından biridir.
   • INCOTERMS 2020 Yeniliği: Eğer mallar deniz yoluyla taşınıyorsa, alıcı, kendi navlun taşıyıcısına talimat vererek, taşıyıcının satıcıya bir B/L (Bill of Lading – Konşimento) vermesini sağlayabilir. Bu, ihracatçının ihracat finansmanı için konşimentoyu bankasına ibraz etmesini kolaylaştırır.
3. FAS (Free Alongside Ship – Gemi Yanı Serbest):
   • Risk Transferi: Mallar, alıcının belirlediği limanda, geminin yanında (rıhtımda veya mavnada) teslim edildiği anda risk alıcıya geçer. Malların gemiye yüklenmesi alıcının sorumluluğundadır.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, limana kadar olan iç nakliye ve ihracat gümrükleme masraflarını karşılar. Yükleme, ana taşıma, sigorta ve varış yeri masrafları alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Sadece deniz ve iç su yolu taşımacılığı için kullanılır. Genellikle dökme yükler veya ağır sanayi ürünleri için tercih edilir.
4. FOB (Free On Board – Gemiye Yükleyince Masrafsız):
   • Risk Transferi: Mallar, alıcının belirlediği yükleme limanında, geminin güvertesine yüklendiği anda (yani geminin korkuluğunu geçtiği anda) risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, limana kadar olan iç nakliye, ihracat gümrükleme ve gemiye yükleme masraflarını karşılar. Ana taşıma, sigorta ve varış yeri masrafları alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Sadece deniz ve iç su yolu taşımacılığı için kullanılır. Uluslararası deniz ticaretinde en yaygın kullanılan kurallardan biridir.

Grup C: Ana Taşıma Bedeli Ödenmiş (Main Carriage Paid)

Satıcının ana taşıma bedelini ödediği, ancak riskin malların ana taşıyıcıya teslim edildiği noktada alıcıya geçtiği kurallardır. Bu, “cost and freight” (maliyet ve navlun) veya “cost, insurance and freight” (maliyet, sigorta ve navlun) anlamına gelir.

5. CPT (Carriage Paid To – Taşınma Bedeli Ödenmiş Olarak):
   • Risk Transferi: Mallar, satıcı tarafından belirlenen ilk taşıyıcıya (veya ilk teslim noktasına) teslim edildiği anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, belirlenen varış yerine kadar olan ana taşıma bedelini öder. Ancak sigorta ve varış yerindeki masraflar alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (multimodal) için uygundur.
6. CIP (Carriage and Insurance Paid To – Taşınma Bedeli ve Sigorta Ödenmiş Olarak):
   • Risk Transferi: Mallar, satıcı tarafından belirlenen ilk taşıyıcıya (veya ilk teslim noktasına) teslim edildiği anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, belirlenen varış yerine kadar olan ana taşıma bedelini ve alıcı adına nakliyat sigortasını (en az %110 oranında ICC “A” klozu veya benzeri geniş kapsamlı sigorta) öder. Varış yerindeki masraflar alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (multimodal) için uygundur. CPT’ye ek olarak sigorta sorumluluğu da satıcıya aittir.
7. CFR (Cost and Freight – Mal Bedeli ve Navlun):
   • Risk Transferi: Mallar, yükleme limanında geminin güvertesine yüklendiği anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, belirlenen varış limanına kadar olan ana taşıma (navlun) bedelini öder. Ancak sigorta ve varış yerindeki masraflar alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Sadece deniz ve iç su yolu taşımacılığı için kullanılır. FOB’dan farkı, satıcının navlunu da ödemesidir.
8. CIF (Cost, Insurance and Freight – Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun):
   • Risk Transferi: Mallar, yükleme limanında geminin güvertesine yüklendiği anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, belirlenen varış limanına kadar olan ana taşıma (navlun) bedelini ve alıcı adına nakliyat sigortasını (en az %110 oranında ICC “C” klozu veya benzeri asgari kapsamlı sigorta) öder. Varış yerindeki masraflar alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Sadece deniz ve iç su yolu taşımacılığı için kullanılır. CFR’ye ek olarak sigorta sorumluluğu da satıcıya aittir. CIF, özellikle akreditif (ihracat finansmanının bir yöntemi) ile işlemlerde sıkça kullanılır.

Grup D: Varışta Teslim (Arrival)

Satıcının tüm maliyetleri ve riskleri varış noktasına kadar üstlendiği kurallardır. Satıcı için en fazla sorumluluğu ifade eder.

9. DAP (Delivered At Place – Belirlenen Yerde Teslim):
   • Risk Transferi: Mallar, alıcının belirlediği varış yerinde (gümrüklenmemiş olarak, boşaltmaya hazır şekilde) taşıma aracının üzerinde alıcının emrine hazır bulundurulduğu anda risk alıcıya geçer.
   • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, varış yerine kadar olan tüm taşıma maliyetleri (navlun, iç nakliye) ve riskleri üstlenir. İthalat gümrükleme, vergiler ve boşaltma masrafları alıcıya aittir.
   • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (multimodal) için uygundur.
10. DPU (Delivered at Place Unloaded – Belirlenen Yerde Boşaltılmış Teslim):
    • Risk Transferi: Mallar, alıcının belirlediği varış yerinde (gümrüklenmemiş olarak), taşıma aracından boşaltıldığı anda risk alıcıya geçer.
    • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, varış yerine kadar olan tüm taşıma maliyetleri, riskleri ve boşaltma masraflarını üstlenir. İthalat gümrükleme ve vergiler alıcıya aittir.
    • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (multimodal) için uygundur. INCOTERMS 2020 ile DAT (Delivered at Terminal) kuralının yerine geçmiştir. Bu, boşaltmanın herhangi bir yerde yapılabileceğini vurgular.
11. DDP (Delivered Duty Paid – Gümrük Vergileri Ödenmiş Olarak Teslim):
    • Risk Transferi: Mallar, alıcının belirlediği varış yerinde (gümrüklenmiş ve boşaltmaya hazır şekilde) alıcının emrine hazır bulundurulduğu anda risk alıcıya geçer.
    • Maliyet Yükümlülüğü: Satıcı, varış yerine kadar olan tüm taşıma maliyetleri, riskleri, ithalat gümrükleme masrafları ve vergileri (KDV dahil) üstlenir. Boşaltma masrafları alıcıya aittir.
    • Kullanım Alanı: Her türlü taşıma modu (multimodal) için uygundur. Satıcı için en yüksek sorumluluğu ifade eder. Özellikle e-ihracat yapan firmalar için, nihai müşteriye gümrüklenmiş ürün teslimi sağlamak adına önemlidir.

INCOTERMS Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Doğru INCOTERMS kuralını seçmek, dış ticaret sözleşmesinin ve genel ihracat stratejisinin başarısı için kritik öneme sahiptir:

• Ürünün Cinsi ve Değeri: Kırılgan veya yüksek değerli ürünler için risk transferinin daha erken gerçekleştiği kurallar (EXW, FCA) veya satıcının sigorta yükümlülüğünü üstlendiği kurallar (CIF, CIP) tercih edilebilir.
• Taşıma Modu: Deniz ve iç su yolu taşımacılığına özel kurallar (FAS, FOB, CFR, CIF) ile her türlü taşıma moduna uygun (EXW, FCA, CPT, CIP, DAP, DPU, DDP) kurallar arasında doğru seçim yapılmalıdır.
• Alıcı ve Satıcının Yetkinlikleri:
  • Alıcının Lojistik Gücü: Eğer alıcının hedef pazarda güçlü bir lojistik firma ağı ve gümrükleme kapasitesi varsa EXW veya FCA gibi satıcı sorumluluğunun düşük olduğu kurallar tercih edilebilir.
  • Satıcının Kontrol İsteği: Satıcı, tedarik zinciri yönetiminin tamamını veya büyük bir kısmını kontrol etmek istiyorsa, D grubundaki kurallar (DAP, DPU, DDP) daha uygun olabilir.
• Maliyet ve Karlılık: Her bir kural, navlun maliyetleri, sigorta, gümrükleme ve vergiler gibi farklı maliyetleri taraflara yükler. Bu maliyetlerin toplam fiyatlandırmaya ve kar marjına etkisi iyi hesaplanmalıdır.
• Gümrükleme Yetkinliği: İthalat gümrükleme işlemlerinin karmaşıklığına göre DDP gibi tüm gümrükleri satıcının üstlendiği kurallar tercih edilebilir. Ancak bu, satıcının hedef pazardaki ithalat mevzuatına hakim olmasını gerektirir.
• Dış Ticaret Sözleşmesi ile Uyum: Seçilen INCOTERMS kuralı, dış ticaret sözleşmesinin diğer maddeleriyle (ödeme şekli, malın cinsi, miktarı, kalite standartları, ürün belgelendirme) tutarlı olmalıdır.
• Ticaret Bakanlığı ve İhracat Teşvikleri: Bazı ihracat teşvikleri, belirli taşıma şekillerine veya INCOTERMS kurallarına göre farklılık gösterebilir. Bu durumlar da göz önünde bulundurulmalıdır.
• Uluslararası Anlaşmalar: Firmanın yer aldığı serbest ticaret anlaşmaları veya diğer uluslararası ticaret düzenlemeleri, bazı INCOTERMS kurallarını daha avantajlı hale getirebilir.

INCOTERMS 2020 kuralları, uluslararası ticareti kolaylaştıran, taraflar arasındaki belirsizlikleri ortadan kaldıran ve ihracat lojistiği süreçlerinin sorunsuz işlemesini sağlayan evrensel bir dildir. Her ihracatçı firmanın, bu kuralları dikkatle incelemesi, kendi ihracat stratejisine en uygun olanı belirlemesi ve dış ticaret sözleşmelerinde doğru şekilde kullanması, küresel pazarlardaki başarısı için vazgeçilmezdir.